Geschenkenconomie katalyseert gemeenschapszin

“De economie van de toekomst is gebaseerd op relaties in plaats van op bezit.”

—John Perry Barlow

Antropologen ontdekten dat gemeenschapszin niet noodzakelijk voortkomt uit nabijheid—een wolkenkrabber met 200 appartementen in een grote stad leidt bijna nooit tot een gemeenschap.

Evenmin leiden een gemeenschappelijke taal, godsdienst, cultuur, zelfs bloed, automatisch tot een gemeenschap. Al deze factoren helpen wel in het proces, maar het belangrijkste element is iets anders.

Antropologen hebben gemerkt dat gemeenschapszin is gebaseerd op wederkerigheid in het uitwisselen van geschenken.

Het schenken van een doos spijkers van de ene buurman aan de andere omdat de andere net om verlegen zit is een daad die gemeenschapszin bouwt. Iets kopen doet dat niet. Een commerciële transactie is een koud en gesloten systeem. Daarentegen is een geschenk een warm en open systeem—de spijker tegenover het geld.

Het proces van schenken schept iets dat geldruil niet doet. Er is een nieuwe draad in het weefsel van de gemeenschap geweven.

De etymologie van het woord gemeenschapszin of communiteit komt van twee Latijnse bronnen:

• cum, wat ‘samen’ onder elkaar’ betekent; en
• munus, ‘de gift’, of het bijbehorende werkwoord ‘munere, ‘geven’.

Vandaar: communiteit = geven onder elkaar.

Idealiter is dit een ruil die voorkomt uit het hart, geheel vrij willig. De wederkerigheid in deze economie hangt niet af van de materiële waarde van het gegeven voorwerp maar van de zuiverheid van het har van de gever of ontvanger.

Monniken en nonnen, zowel christelijke (Benedictijnen bijvoorbeeld), als oosterse (Boeddhisten) staan het niet toe om binnen de gemeenschap geld te aanvaarden of zelfs maar barter en andere handel te plegen met leken. Zij leven geheel in een geschenkeneconomie. Leken-volgelingen zorgen voor giften van materiële zaken aan het klooster, terwijl de monniken hun leken-volgelingen de gift van hun onderwijs geven.

Ook indianenstammen, bosjesmannen en andere groepen en stammen voeden elkaar op deze manier en hebben eretitels voor diegenen die aan de edelmoedigheid van het geven meedoen en “van wie de goederen vloeien”. Wij beperken het geven van geschenken tot verjaar- en feestdagen zoals Kerstmis en Sinterklaas.

Het gaat niet om de geldelijke waarde van het geschenk. Wat telt is de intentie, de kwaliteit van de persoonlijke benadering.

Gemeenschappen raken in verval wanneer niet-wederkerige (dus eenzijdige) uitwisseling van geld de plaats inneemt van de uitwisseling van geschenken. Een gemeenschap gaat ontrafelen zodra telkens wanneer de uitwisseling plaatsvindt met ‘normale’ munteenheid en de uitwisseling van geschenken vervangt. Een geldsysteem met renterot versnelt dit proces.

Bij de vreemde wereldwijde epidemie van het verval van gemeenschappen zien we dat de niet-wederkerige geldruil binnen al deze gemeenschappen een rol is gaan spelen. Dit blijkt echter alleen waar te zijn als het gaat om schaarste, concurrentie oproepende munteenheden, zoals onze officiële nationale munteenheid.

Het gebruik van enkele andere soorten munteenheden kan feitelijk precies het tegenovergestelde effect bereiken van het opbouwen van de gemeenschap. Er zijn munteenheden waar wederkerigheid is ingebouwd en die beter verenigbaar zijn met een geschenkeneconomie dan onze nationale munteenheid. De praktijk heeft aangetoond dat zulke munteenheden gemeenschappen opbouwen in plaats van afbreken.

Ook virtuele gemeenschappen en sociale banden op het net ontspruiten sneller en vruchtbaarder rond een de “gemeenschappeneconomie” van open informatie-uitwisseling. Het bedrijfsleven heeft het belang van deze ontwikkeling ondertussen ook ontdekt. Het net is een ideale plaats voor economische symbiose.

We zijn een waardevolle bron uit het oog verloren: elkaar. Gemeenschapszin, aandacht en wederkerigheid zijn schaars, goederen niet. Sterker nog, de overvloed aan goederen leidt tot de paradox van keuze en daarmee tot ongeluk.

Voorbeelden van alternatieve munteenheden, vaak gebaseerd op LETS, die de gemeenschapszin hebben aangewakkerd zijn er in overvloed: Tijddollars, Ithaca-uren, de PEN Exchange (Philadelphia Eastern Neighbourhood), Curitiba, Tlaloc, Bia Kud Chum, Ook in Nederland ontspruiten er steeds meer: Noppes, Gelre

De modernste gemeenschap—de wereldwijde wetenschappelijke gemeenschap—houdt deze ongeschreven wet in ere. Als wetenschappers hun ideeën aan de sameleving schenken, krijgen ze erkenning en status. Als ze het daarentegen voor geld doen of alleen studieboeken schrijven (een commerciële activiteit) krijgen ze geen erkenning en worden mogelijk zelfs veracht.

Geschenken geven door afstemmen en zachtjes geven als de kern van uitwisselingmechanismen leidt tot een groter geheel. Je nieren “stemmen af” of wat andere organen nodig hebben en “geven zachtjes” wat zij kunnen ten gunste van het geheel. Een mooi uitgangspunt voor gezond zakendoen en zakelijke zingeving.

Gemeenschap dienen we te zien als een proces, niet als een toestand.

Niets kan een gemeenschap vervangen waar mensen aandacht voor elkaar hebben, of waar oudere kinderen mentor zijn voor jonge kinderen.

Complementaire munteenheden zijn in staat om gemeenschapszin en sociaal kapitaal op te bouwen op een manier waarop de nationale munteenheid eenvoudig faalt.

Aanbevelingen

• Stel inkomen uit complementaire munteenheden formeel vrij van belasting.
• Verstrek systematische en volledige financiering voor initiatieven voor complementaire munteenheden die betere sociale dienstverlening en resultaten geven tegen lagere kosten voor de overheid.
• Stimuleer de acceptatie van complementaire munteenheden door zelfstandigen en ondernemingen door (fiscale en wettelijke) drempels weg te nemen.
• Sta het betalen van plaatselijke belasting in de complementaire munteenheid toe.

Bron: Het geld van de toekomst, Bernard Lietaer.